Dekalog bezpieczeństwa, czyli jak uchronić się przed Fake newsami?

Co rozumiemy przez hasło “Fake news”? 

Fake newsy to nic innego jak informacje, na które natykamy się codziennie w różnych mediach i które są komentarzem do bieżących wydarzeń – wydają się być prawdą, pomimo, że nie są oparte o żadne wiarygodne źródła. Fałszywe informacje to różnego rodzaju historie, wiadomości lub mistyfikacje, które zostały stworzone w celu umyślnego wprowadzenia w błąd lub oszukiwania odbiorcy. Historie te mogą być tworzone w różnych celach – począwszy od satyrycznych, przez bycie dochodowym interesem, a także wpływania na polityczne poglądy ludzi lub powodowania zamieszania – Fake newsy to tak naprawdę dezinformacja, manipulacja i nieufność w różnych wydaniach. Fałszywe informacje mogą wpływać na ludzi, posługując się poczytnymi wiadomościami i chwytliwymi nagłówkami. Mogą wyglądać jak rzeczowe źródło informacji, a nierzadko do ich tworzenia stosuje się podobne nazwy i witryny internetowe, co renomowane portale informacyjne. 

Fałszywe informacje nie są niczym nowym – pasjonaci historii być może pamiętają taktyki militarne wykorzystywane w wojnach światowych, w których celowo ujawniało się rzekomy atak na jeden cel (przeniesienie tam obrońców), by zaatakować inny. W ostatnim czasie, poprzez rozwój mediów społecznościowych i przeładowania ich informacjami, temat Fake newsów stał się problemem nie tylko dla użytkowników, ale również dla samych właścicieli mediów społecznościowych. Przykładem może być Facebook, który już w 2017 roku uruchomił swój wewnętrzny program mający na celu wykrywanie nieprawdziwych informacji i odpowiednie ich oznaczanie. 

Fake newsy możemy podzielić nawet na kilka kategorii: 

1. Tzw. clickbait – poczytny, sensacyjny tytuł, mający nas zachęcić do przejścia do witryny, zwiększając liczbę odwiedzających (przekłada się na dochody z reklam). 
2. Satyra/parodia – nasz rodzimy przykład to aszdziennik. 
3. Propaganda lub media ukierunkowane na konkretną „opcję” polityczną. 
4. Niechlujne dziennikarstwo – reporterzy nawet w renomowanych redakcjach często popełniają błędy, chcą wypromować się na niewiarygodnych informacjach lub udostępniają wiadomości bez sprawdzenia wszystkich faktów – na pewno spotkaliście się z sytuacjami, gdy któraś redakcja poinformowała o czyjejś śmierci, a był to tylko „Fake news” (najczęściej podany przez kogoś dalej na Twitterze). 

Ok, wiemy już co to są Fake newsy, ale jak z nimi walczyć? To, że jest to problem poważny, pokazują akcje podjęte przez instytucje na całym świecie: 

• PAP uruchomił witrynę do walki z dezinformacją (przede wszystkim w kontekście SARS-CoV-2): https://fakehunter.pap.pl/ – tworzona tam jest wtyczka do przeglądarki, dzięki której łatwo zweryfikujemy informacje dotyczące epidemii. 
• Istnieją inne portale czy to na naszym podwórku np. https://fakenews.pl/ czy na poziomie światowym: https://www.truthorfiction.com/, które weryfikują głośne nagłówki. 
• Warto również zweryfikować, jakie fałszywe informacje były najbardziej poczytne w poszczególnych latach na różnych platformach, takich jak np. Twitter lub Facebook, np. tutaj. 

Jak My powinniśmy zabezpieczyć się przed fałszywi informacjami?  

Najlepiej znowu zastosować dobry sprawdzony mechanizm Dekalogu tym razem do walki z Fake newsami: 

1. Bądź sceptyczny. 
   Fake newsy mają najczęściej poczytne tytuły, bardzo często pisane drukowanymi literami. Jeśli coś jest niewiarygodnie szokujące i wydaje się być nieprawdziwe, najczęściej takie faktycznie jest. 
   
2. Czy to na pewno nie satyra? 
   Czasem informacje fałszywe mogą mieć charakter żartu. Zdarza się jednak, że Fake newsy to informacje dużo bardziej poważne. Zweryfikujmy to, korzystając z serwisów walczących z Fake newsami. 
   
3. Zweryfikuj nadawcę. 
   Spójrz dokładnie, kto jest nadawcą, czy jest to prawdziwa agencja, czy jednak np. jej adres jest tylko bardzo podobny. Możesz również zweryfikować, czy strona nie znajduje się na liście stron rozpowszechniających Fake newsy – np. https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_fake_news_websites 
   
4. Sprawdź źródło. 
   Wiele fałszywych informacji podaje źródło – zweryfikuj, czy nie ma tutaj problemu z poprzedzającego punktu.  
   
5. Zweryfikuj dowody.
   Podobnie jak z podawanym źródłem warto zweryfikować dowody bądź badania, na które powołuje się autor informacji, a także czy źródło tych dowodów to instytucja renomowana, czy np. nieznany nikomu badacz. 
   
6. Zwróć uwagę na poprawność językową. 
   Szczególnie w sytuacjach informacji w języku angielskim warto sprawdzić, czy w wiadomościach nie znajdują się błędy – renomowana redakcja nie pozwoli sobie na wypuszczanie ważnych informacji z literówkami lub szybko je poprawi. 
   
7. Skup się na zdjęciach. 
   Często fałszywe wiadomości to różnego rodzaju przeróbki starych zdjęć lub np. przyporządkowanie zdjęcia do zupełnie innej sytuacji niż ta przedstawiona w informacji. Dobrze wtedy poszukać źródła zdjęcia, a jeśli to postać cyfrowa, wyszukać ją np. przez przeglądarkę i zobaczyć, czy nie pojawia się w innym kontekście (np. cześć zdjęć pożarów w Australii ze stycznia 2020 zrobione były tak naprawdę już przed paroma laty). 
   
8. Zweryfikuj daty. 
   W Fake newsach bardzo często nie zgadza się tzw. oś czasu. Chronologia zdarzeń często nie ma sensu. 
   
9. Porównaj informacje. 
   To chyba jeden z najważniejszych punktów w dekalogu. Czy podobna informacja pojawiła się również w innym miejscu? Zwróć uwagę, czy nie jest to tzw. kopiuj-wklej, tylko faktycznie informacja na ten sam temat z tymi samymi faktami. 
   
10. Fake newsy działają dzięki zasięgom. 
    To może nie tyle porada jak wykryć fałszywe informacje, a jak z nimi walczyć – pamiętajcie, że to również od nas zależy, czy Fake news rozniesie się dalej. Bardzo często udostępniamy je w mediach społecznościowych, rozmawiamy i rozpowszechniamy informacje, których wiarygodności w żaden sposób nie sprawdziliśmy. Włóżmy więc trochę wysiłku w weryfikacje podawanych przez nas dalej newsów. 
    

Na koniec pamiętajcie, że problem dezinformacji wynika również z nadmiaru informacji, jakimi codziennie bombardują nas wszelkiego rodzaju media – dla ograniczenia zagrożenia Fake newsami, ale również dla zdrowia psychicznego warto ograniczyć ilość przyswajanych przez nas informacji do np. renomowanych redakcji.